Камилла Орманбетова әңгімелеседі.

Теміржан Қайратұлы, 2022 жылғы 16 наурызда Сіз өз көзқарасыңыз бен жоспарларыңыз туралы егжей-тегжейлі жаздыңыз, диалогты, оның ішінде әлеуметтік желілерде ашық жүргізуге уәде бердіңіз. Сізге рахмет, бұл сөзбен емес, іс жүзінде расталды, осы кезеңде сіз көптеген пайдалы ақпаратты орналастырдыңыз және сұрақтарға жеке жауап бердіңіз. Сіздің көзқарасыңыз өзгерді ме, жұмыстың нәтижелері мен жоспарлары қандай?

- Иә, рахмет, біз өз қызметімізді ашық түрде жариялаймыз. Бірақ, мемлекеттік қорғаныс тапсырысын орындау сияқты кейбір аспектілер бойынша, Заңға сәйкес мен жария ете алмаймын. Өкінішке орай, барлық әріптестер әлеуметтік желілерді өз бетінше жүргізу бастамасын көтерген жоқ, бірақ біздің ұжым жасаруда, жаңа заманауи патриоттық басшылар келіп жатыр. Осы бағытта одан әрі дамитын боламыз. Осы кезеңде, біз әскери және қос мақсаттағы өнімдерді шығаратын өндірістік холдинг деп атала бастадық. Біз тек қорғаныс холдингінің стереотипінен бас тартамыз. Біздің парақшаларымыздың оқырмандары аз болғаны өкінішті, өйткені біз сенімді ақпаратты тек осында жариялаймыз. Жақында журналистер маған қоңырау шалып: «Неге сіз Мұнаймаш ең ірі қорғаныс зауытын сатасыз?». Күлкілі, бірақ қатты алаңдатады. Көптеген сұрақтарға сайттан, немесе әлеуметтік желілерден ақпаратқа сілтеме жіберу арқылы жауап беруге болады. Блогерлер мен диван сарапшыларына емес, тек ресми ақпаратқа сенуге шақырамын.

Жалпы, мен, жоспарлар мен ағымдағы жағдайлар туралы 06.10.2022 ж, https://ke.kz/press-center/news/2253/ сілтеме бойынша сұхбатымда егжей-тегжейлі айттым. Нақты көзқарас, мақсаттар бар, біз жұмысты жалғастырамыз. Сонымен қатар, көптеген мәселелер мен сұрақтар әлі шешілген жоқ.

Мен, қорғаныспен қамтамасыз ету процесінің ұйымдастыруы, ашық сын айтуды жалғастырамын. Ағымдағы жағдай туралы ҚР Премьер-Министріне егжей-тегжейін баяндай отырып, маған осы процестерді реттейтін әдіснамаға, өз көзқарасымды ұсынуды тапсырды. Біз команда құрдық және қорғаныс өнеркәсібін дамытуға бағытталған жаңа Заңның тұжырымдамасын жасадық. Гипотезасы өте қарапайым - жаңа Заң, қазақстандық өнеркәсіптің дамуын күштік ведомстволардың қажеттіліктері үшін сапалы өнім шығаруға ынталандырады.

Сіз адами капитал туралы айттыңыз. Жағдай қандай?

- Жағдай өте күрделі. Мамандар жоқ. Холдинг құрылымында 4300 бірлік. 800-ден астам жұмыс. Тазалаушылардан бастап инженерлерге дейін кадрлар жоқ. Холдингтің мақтанышы - мен бірінші жазбамда жазған адами капитал, сөзбе-сөз ескірген, барлығы дерлік зейнеткерлікке шыққан. Қазіргі, жас, ақылды, патриоттық, сауатты, лайықты – бірлік. Бірақ мен біреудің бос жұмыс орындарына жауап беруін күтіп отыруға ниетім жоқ. Біз өз кадрларымызды нақты қажеттіліктерімізге: авиация, кеме жасау, жөндеу және техникалық қызмет көрсету, Аспап жасау және басқа да бағыттарға тәрбиелейтін боламыз. Корпоративтік қор құрамыз-біз балаларды, оқушылар мен студенттерді анықтаймыз, оқытамыз, стипендия төлейміз, кәсіпорындарымызда жұмыс істеу үшін келісімшарттарға қол қоямыз. Біз кадрлар үшін жағдай жасаймыз – тұрғын үй, әлеуметтік.пакет және т. б. біз тұрғын үйге пайызсыз несие бере аламыз. Бірақ мұның бәрі үшін біз жұмыспен қамтамасыз етілетінімізге, тапсырыстармен қамтамасыз етілетінімізге сенімді болуымыз керек. Ешқандай сенімділік жоқ, өйткені біздің клиенттер ешқандай ерекшелік бермейді.

Сіз машина жасау, аспап жасау, ат, өңдеу секторы және т. б. барлық кәсіпорындардың салаішілік кооперациясын ұйымдастырғыңыз келді?

- Барлығын бір үстелге бірге отырғызу өте қиын. Кейбіреулер бірге дамуға, бір-біріне көмектесуге шақыруды ашық түрде елемейді. Бірақ біз тырысуды тоқтатпаймыз. Кооперацияның жақсы мысалдары бар. Бірнеше жыл бұрын шетелдік мердігерлер Қарағандыдағы біздің зауыттағы барлық жұмыстарды тастап, кетіп қалды, ал биылғы жылы жаңа басшы «КЛМЗ» зауытынан жергілікті инженерлерді көмекке тартты және біз көп нәрсені өзіміз жасай алдық. Нәтижесінде-5,45 х 39 калибрлі алғашқы қазақ патроны алынды! Бұл өте лайықты! Содан кейін қазір шикізат өндірісін дамытамыз. Жақын жерде орналасқан қазақстандық шикізат импортталғаннан бірнеше есе қымбат болса, бұл ұят. Мысалы, қорғасын. Басқа мысалдардан Семейде біздің танк жөндеу зауытының айналасында шағын және орта бизнес дамуда, қосалқы бөлшектер мен жабдықтарды өндірушілер кластері қалыптасуда. Біздің зауыттар бір-бірімен байланыса бастады. Біз бұл тәжірибені шикізатқа деген қажеттілікті жабатын және өзі дамитын зәкірлік өндірістің айналасында шағын және орта бизнес жиналатын кластерлік тәсіл негізінде өнеркәсіптік парктер құру бойынша өзіміз бастамашылық еткен жобаларға көшіретін боламыз. Бірқатар қаржы ұйымдарымен, оның ішінде жеке ұйымдармен бірлесіп, біз осындай кәсіпорындардың өсуіне қолайлы жағдай жасау мақсатында белсенді диалог жүргізіп жатырмыз.

Сондай-ақ, машина жасаушылар Одағымен өте тығыз жұмыс жүріп жатыр, мені Одақ Басқармасының құрамына енгіздім, онда біз машина жасау және өңдеу саласының жобаларын сөзбен емес, іс жүзінде қозғаймыз. Артық демагогиясыз Одақтың атқарушы органы жұмыс істейді, НҚА-ға өзгерістер енгізеді, бизнестің нақты мәселелерін шешеді, жобаларды қаржыландыруды іздейді.

Бірақ қаржыландыруға қатысты? Қорғаныс өнеркәсібін дамыту қорын құруға шешім қабылдадыңыз ба?

- Белгілі болғандай, ешкім қорғаныс өндірістерін қаржыландырмайды. Қаржыландыру, қайта қаржыландыру, ғылымды дамыту, айналым қаражатын қаржыландыру құралдары жоқ. Қаржы институты Компанияның қару – жарақ өндіруге лицензиясы бар екенін көргенде, сонымен қатар Компания квазимемлекеттік сектордың субъектісі болып табылады-барлық есіктер бірден жабылады.

Көптеген «сарапшылардың» үлкен қателігі-квазимемлекеттік компаниялардың қандай да бір артықшылықтары бар деп сену. Керісінше, кейбір кемшіліктер – қызмет шектеулері, қаржыландыру шектеулері, шексіз тексерулер, үлкен әлеуметтік жүктеме, бюрократия және т.б.

Қорғаныс өнеркәсібін дамыту қоры қажет және өте шұғыл. Айналымға да, жаңа жобаларға да арзан ұзақ ақша қажет. Барлық салалар сияқты, бизнес дамитын база қажет. Бұл база, біздің жағдайда - мемлекеттің көмегінсіз, әрине, іске асырылмайтын құрылған инфрақұрылым. Сондай – ақ, ғылымға арналған құралдар қажет-жасау, тырысу, қателесу және өзіңізді жасауға тырысуды тоқтатпау.

Егер клиенттерден нақты ұзақ мерзімді, түсінікті, бекітілген қажеттілік немесе «офф-тейк» келісімшарттары болса, жеке ақшаны да тартуға болады.

Локализация мен жергілікті қамтуды арттыру туралы не деуге болады?

Қазір «ел ішіндегі құндылық» деген жаңа өрнек. Мұның бәрі жаман, барлық жерде, бізде ғана емес. Металдар да, бөлшектер де жоқ, бір сөзбен айтқанда ештеңе жоқ. Бірақ, біз қабылдаймыз және жасаймыз. Біздің барлық зауыттарымызға ортақ қондырғы-біз Қазақстандықты сатып аламыз. Егер Қазақстанда болмаса, өңірлік бизнесті жинаймыз, қажеттіліктерді айтамыз және өндірісті игеруді ұсынамыз. Осыған байланысты жеке зауыттар жақсы дамыды. Олар реттелетін сатып алу туралы заңнамамен шектелмейді. Дәретхана қағазынан броньды болатқа дейін барлығы 100% қазақстандық болғанын қалаймын, бірақ мамандар да, біздікі сияқты шағын нарық үшін инвестиция салуға ниет те жоқ. Өкінішке орай, Қазақстанда өзіндік бір нәрсе жасағысы келмейтін сыбайлас жемқорлар да бар, өйткені оларға әртүрлі делдалдар арқылы импорттық өнімді сатып алу тиімді.

Ал сіз инвестиция тарта алдыңыз ба?

2022 жылдың наурыз айынан бастап мен әлемнің 25 елінің өкілдерімен 193 кездесу өткіздім. Барлығына жобаларға, зауыттарға инвестиция салуды ұсынды. Инвестиция мәселелерінде Жылдам жеңістер мүмкін емес. Біз Kazakh Invest-пен тұрақты байланыстамыз. Сондай-ақ жекешелендіру аясында кейбір зауыттарға инвесторлар күтеміз. 2025 жылға дейін біз «811 зауытты», «ПЗТМ», «Тыныс», «Машина жасау зауыты С.М.Киров атындағы» және «Мұнаймаштағы» қалған үлес іске асыруымыз керек. Егер қызықты болса, мен әр зауытты егжей – тегжейлі сипаттай аламын, бірақ қысқаша айтайын-бұл активтер негізінен азаматтық бағытта, олар ашық нарықта жеке қолдарда әлдеқайда тиімді дамиды. Мысалы, «811 зауыт» өрт сөндіру машиналары мен цистерналар, мұнай – газ саласына арналған техника бойынша «ПЗТМ», «Тыныс» – өрт сөндіргіштер, құбырлар, арматура, т/ж қосалқы бөлшектер, мүгедектер арбалары және т.б., «ДСМ» -тұрмыстық техникадан бастап күрделі жабдыққа дейін барлық тақырыптарды игере алады.

Естеріңізге сала кетейін, 2022 жылдың тамызында холдинг құрамында стратегиялық кәсіпорындар, менің ойымша, қорғаныс саласы үшін: авиажөндеу, танкжөндеу, Патрондық зауыттар қалдыру қашықтығы.

Оқырмандармен тағы не бөліскіңіз келеді? Қандай жоспарлар?

Жақын арада жоспарлар:

• клиенттерді мемлекеттік бюджеттен ең аз шығындармен қажетті тауарлар мен қызметтермен қамтамасыз ету (өйткені қаржыландыруды қажет ететін басқа да көптеген маңызды бағыттар бар – жолдар, мектептер, ауруханалар және т. б.), сондай-ақ азаматтық өнімдер мен қос мақсаттағы өнімдердің (мысалы, авиациялық техника) экспортын ұлғайту. Ағымдағы жылдың тамыз айына дейін экспортқа тыйым салынғанын атап өтемін;
• сала үшін білікті кадрларды тәрбиелеу;