Алдыңғы басылымда (https://ke.kz/press-center/news/4954/) машина жасау зауыттарындағы әскери және азаматтық өндіріс тақырыбын ашуға тырысқан едім. «Қорғаныс-өнеркәсіп кешені» ұғымы ескіріп, қазіргі уақытта кез-келген машина жасау кәсіпорны әскер сұранысындағы өнім шығара алады деген қорытындыға келдім.

Тақырыпты жалғастыра отырып, қазіргі әлемде кімді «қару-жарақ бароны» деп санауға болатынына талдау жасағым келеді.

Фильмдер мен әңгімелердің күшімен туындаған стереотип, әрине, қару - жарақ барондары - Николас Кейдж стиліндегі ұқсас фильмдегі қылмыстық кейіпкерлер деген ойға жетелейді.

Бірақ, экономика мүлдем басқа нәрсені меңзейді. «Lord of war» - қарақшы, контрабандист немесе заңсыз жүрген тұлға емес. Қазір бұл тіпті қару ұстап көрмеген адамдар. Бұл үлкен заңды капиталы бар ғылыми-өндірістік компаниялар болып отыр. Мынадай «қару-жарақ барондарына» қалай қарайсыз:

Honeywell компаниясы -  әскери өндірістермен тікелей байланысты емес, көптеген салаларда әлемдік көшбасшы. 

Біз осы компанияның өнімдерін күнделікті кездестіреміз. Мысалы, дүкендердегі «пиқылдақ» (штрих-код сканері):

Қазіргі уақытта бұл әлемдегі ең үлкен defense contractor (қорғаныс контракторы). Компания акцияларының құны жылдан жылға өсіп келеді. Нарықтық капиталдандыру 130 миллиард АҚШ долларынан асады. АҚШ компанияларының әскери авиациясындағы жабдықтардың жартысынан көбін, тежегіш жүйелерінен авионика мен қозғалтқыштарға дейін, Honeywell компаниясы өндірген.

Соғыс күрделі және ауқымды экономикалық салдарға әкелуі мүмкін және де тақырыпқа мұқият қарау қажеттілігіне қарамастан, белгілі бір салалар мұндай қақтығыстан пайда көретінін түсіну маңызды.

Соғыстың негізгі бенефициарларының бірі - әскери қару-жарақ, техника мен қызметтерді өндіруге және жеткізуге мамандандырылған компанияларды қамтитын машина жасау және өңдеу кәсіпорындары. Әскери қақтығыстар кезінде әскери жабдықтау компанияларының табысқа жетуінің бірнеше себептері:

• Сұраныстың артуы – соғыс кезеңінде қару-жараққа, оқ-дәрілерге, көлік құралдарына және басқа да әскери техникаға сұраныс күрт артады. Қару-жарақ шығаратын компаниялар тапсырыстар мен келісімшарттардың айтарлықтай өсуін бастан кешіруде. Іргелес салаларды, шикізат өндірушілерді де атап өту маңызды. Мысалы, мылтық дәрісі жасалатын целлюлоза мен нитроцеллюлоза.
• Мемлекеттік шығындар – қақтығыс жағдайында үкіметтер әдетте қорғаныс қажеттіліктеріне айтарлықтай қаражат бөледі. Мемлекеттік шығындардың ұлғаюы әскери жабдықтау компанияларына тікелей пайда әкеледі, олардың кірістері мен табысының өсуіне ықпал етеді.
• Зерттеу және ғылым - қақтығыстар көбінесе қорғаныс жүйелеріне жаңа технологияларды әзірлеуге және енгізуге ынталандырады. Осы саладағы зерттеулер мен әзiрлемелермен айналысатын компаниялар мемлекеттік келісімшарттар мен қаржыландыруды ала алады, бұл олардың табысына ықпал етеді.
• Жаһандық сауда - халықаралық қақтығыстар әлемдік қару-жарақ саудасының артуына әкелуі мүмкін. Қатысушы елдер қару-жарақ пен техниканы басқа елдерден немесе жеке қорғаныс мердігерлерінен сатып алып, жаһандық әскери жеткізілім нарығын дамыта алады. Логистикалық компаниялар көп ақша табады.
• Қор нарығы - жеткізуші компаниялардың акциялары соғыс кезеңінде оң нәтиже көрсете алады, өйткені инвесторлар осы кезде қорғаныс секторында мемлекеттік шығындардың өсуін күтеді.

Әскери тауарларды жеткізуші компаниялардың пайдасы айтарлықтай адам шығынына әкелетінін және әскери қимылдардан пайда табудың этикалық аспектілері кең талқыға салынатын мәселе екенін атап өту маңызды болып табылады.

Қор нарығы мен акциялардың құнына қатысты:

2018 жылы танымал американдық журналдың ресейлік басылымдарының бірінде қызықты басылымға тап болдым. Онда қару-жарақ жарысында ақша табу тақырыбы талқыланды. Ұсыныс - BUY （сатып алу） болды! Шынында да, тиісті кәсіпорындардың акцияларына ақша салған инвесторлар өте көп табыс тапты. Алайда, бұл жерде табыс тек 2022 жылдан басталды деген қате пікір болуы мүмкін. Шындығында, кейбір әзірлемелердің іс жүзінде төмен тиімділігі бірқатар компаниялардың капиталдандырылуына теріс әсер етті. Төменде бірінші бағанда компаниялардың нарықтық капитализациясы миллиард долларды құрайды.

Бірнеше мысал келтірейік:

Raytheon-электронды жүйелерден бастап лазерлерге дейін барлығын шығарады. Компанияның акциялары 2019 жылдан бері 2 есе өсті.

Ең қымбат F-35 әскери ұшақтарының өндірушісі - Lockheed Martin компаниясы акциялар құнының аз болса да төмендеуін көрсетеді.

Сонымен табысты кім табады екен?

Crunchbase мәліметтері бойынша, инвесторлар осындай ірі жеткізушілерге тікелей ақша салуға асықпайды, көбінесе аралас техникалық стартаптарды таңдайды.

Anduril компаниясы қызық екен, www.anduril.com, акцияларын көпшілікке сатпайды. Компания Altius оқ – дәрілерін (камикадзе) барраждайтын дрондар мен антидрондар шығарады.

Мұндай компаниялар жеке инвесторларды қызықтырады. Солардың бірі, Andreessen Horowitz - ең ірі венчурлық қор. Немесе жеке инвестициялық холдинг - Valor. Бағасы 2022 жылдың сәуірінде күрт өсті.

Сонымен, қазір неге инвестиция құйып жатыр екен?

Соңғы жылдары әскери өндіріс үшін аддитивті өндіріс (3D басып шығару) қолданыла бастады.  Материалтану саласында революция болды деп айтуға болады: керамика, композиттер, пластмассалар, металдар, қайта өңделген материалдар, Құрылыс және т.б.

Дрондар, қорғаныс құралдары, техниканың қосалқы бөлшектері, атыс қаруы мен оқ – дәрілердің кейбір түрлерінде additive manufacturing (AM) қазірдің өзінде қолданылады.

Іс жүзінде, шын өмірдегі жауынгерлік әрекеттер кезінде, техника мен авиацияның қосалқы бөлшектерін жедел дайындау үшін мобильді 3D принтерлер қолданылуы мүмкін. Мысалы, Fortify компаниясы өзінің, шынымды айтсам, АМ-дағы ғарыштық әзірлемелерімен өзіне қызықты инвесторларды (RTX, Lockheed және басқалар) тартты:

Зор R&D мүмкіндіктері бар мұндай алыптарды тарту оңай емес.

Міне, осындай адамдар - болашақтың «қару-жарақ барондары».

Қорытындылай келе, мен өзім үшін алдағы жылға мынадай бірнеше міндет қойғым келеді: жинақтаушы бұйымдар мен компоненттер өндірісін, соның ішінде аддитивті өндіріс арқылы дамыту.

Келесі мақалада мен шикізатпен қамтамасыз ету тақырыбын ашуға тырысамын (металдар, химия, мылтық және мылтық дәрісі т.б.).