«Қазақстан Инжиниринг» ҰК» АҚ елдің басты қорғаныс холдингі болып табылады, сонымен қатар ақпараттық көздерде саланың дамуына күмән келтіретін ұлттық компанияның қаржылық жай-күйі мен үлкен борыштық міндеттемелері жиі айтылады.

Басқарма Төрағасының Экономика және қаржы жөніндегі орынбасары Исматов Гарып Мұратұлы компанияның экономикалық жағдайы туралы толығырақ айтып, компания менеджменті қаржылық мәселелерді қалай шешуді жоспарлап отырғаны туралы сұраққа жауап береді.

Гарып Мұратұлы, «Қазақстан Инжиниринг» ҰК» АҚ ұзақ мерзімді борыштық жүктемелер мәселесін қысқа мерзімде шешуге бола ма?

2022 жылғы тамыздағы жағдай бойынша «Қазақстан Инжиниринг» ҰК» АҚ-ның (бұдан әрі – Компания) «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның (бұдан әрі – Банк) және «Самұрық Қазына» АҚ-ның (бұдан әрі-Қор) алдындағы жалпы кредиторлық берешегі 26,5 млрд. теңгені, оның ішінде банк алдында-21,4 млрд. теңгені құрайды. Қор алдында – 5,1 млрд.теңге. Бірқатар экономикалық факторлар мен менеджменттің қателіктері нәтижесінде қалыптасқан бұл қарыз бүгінде үлкен ауыртпалық болып табылады. Өйткені ол компанияның дамуына және жоспарлы жаңғыртуды жүзеге асыруға кедергі келтіреді, пайданы жаңа өндірістерді құруға және жұмыс істеп тұрғандарын жаңғыртуға инвестиция салуға емес, қарыздар бойынша сыйақыларды жабуға жұмсауға мәжбүрлейді, бұл жалпы ҚӨК саласына елеулі әсер етеді.

Сұрағыңызға жауап айта кетсем – иә, қысқа мерзімде қарыз мәселесін шешіп, жаңа жобаларды дамытуды бастауға болады, бірақ жағдайды несие берушілер де, компания өнімдеріне тапсырыс берушілер де түсінуі керек.

Қарыз қалай пайда болды?

Егер тарихқа қысқаша экскурсия жасасақ. Компания 2003 жылы құрылды, оның құрылымында сол кезде ауыр қаржылық жағдайда болған елдің барлық қорғаныс және өнеркәсіптік кәсіпорындарын біріктірді. Зауыттардың борыштары «2004 жылға арналған республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 5 желтоқсандағы № 505-II Заңының 39-бабына сәйкес бөлінген республикалық бюджет қаражаты есебінен шоғырландырылды және өтелді. Мемлекет Компанияның алдына ҚӨК дамыту бойынша одан әрі міндеттер қойды. Ол кезде іс жүзінде Қазақстан Республикасының барлық ҚӨК «Қазақстан Инжиниринг» атынан ұсынылды. Содан бері көп нәрсе өзгерді, ең тиімді кәсіпорындар жекешелендірілді. 2015-2019 жылдар кезеңінде Компания мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс операторы функцияларын атқарды.

2013 жылы «Қазақстан инжиниринг» ҰК» АҚ айналым қаражатын толықтыруға және жобаларды іске асыруға 200 млн.долларға (еуробондтар арқылы) инвестициялар тартты. 2016 жылы девальвацияның теріс әсері аясында (бір доллар үшін 150 теңгеден 399 теңгеге дейін бағамның күрт өсуі) Сыртқы қарыз алу 128 млн. доллар мөлшерінде жинақталған қаражаттан және «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ға 26,2 млрд. теңгеге (шамамен 76,6 млн. доллар) алынған теңгелік кредиттен жылдық 14% - бен 1 жыл мерзімге өтелді.

Алайда, 1 жыл ішінде мұндай соманы төлеу мүмкін болмады және 2017 жылы Компания «Самұрық – Қазына» АҚ-дан (ол кезде компанияның акционері) 6 млрд.теңге 1 жылға дейінгі мерзімге пайызсыз қаржылық көмек алды, ол 2018 жылы өтеу мерзімі 2021 жылға дейін жылдық 4% - бен кредитке қайта құрылды. Жылдан жылға банк пен Қордың қарыз мерзімі ұзартылды. Алайда, қаражаттың жетіспеуі аясында 2019 жылы банк пен Қор атынан кредиторлар алдында мерзімін өткізіп алу орын алды. Қазіргі уақытта қарыз 26,5 млрд. теңгені құрайды.

Қандай шаралар қабылданды?

2020 жылғы желтоқсанда өтеу мерзімі 2021 жылғы 31 наурызға дейін банк алдындағы борышты қайта құрылымдау жүргізілді. Бұл ретте осы кезеңде туындаған 6,6 млрд. теңге мөлшеріндегі мерзімі өткен сыйақы жылдық 0,1% сыйақы мөлшерлемесімен негізгі борышқа айналды.

2021 жылғы тамызда банкпен және Қормен 2024 жылғы ақпанға дейін берешекті толық өтей отырып, берешекті өтеу тәртібі туралы келісім жасалды. Бірақ бұл жағдайды құтқармайды. Биылғы жылы Компания 18,6 млрд. теңге төлеуі тиіс. Қазіргі уақытта 0,9 млрд. теңге төленді.

Компания банктен қарыз және Қордың қаржылық көмегін алған сәттен бастап 22,4 млрд.теңге, оның ішінде Банкке – 20,7 млрд. теңге және Қорға – 1,7 млрд. теңге төлегенін атап өту қажет. Банктен 26,2 млрд. теңге мөлшерінде қарыз алып, Компания Банкке 20,7 млрд.теңге төледі және тағы 21,4 млрд. теңге, ал қордан 6 млрд. теңге мөлшерінде көмек алып, Үкіметтің меншігінде бола отырып, Қорға – 5,1 млрд. теңге қарыз екені белгілі болды. Қор жағдайында іс жүзінде мемлекеттік ақшаны бір қалтадан екінші қалтаға ауыстыру керек.

Мәселені қалай шешуге болады?

Бұрын компания өтеу еншілес және тәуелді ұйымдардағы өзінің қатысу үлесін сату есебінен жүзеге асырылады деп жоспарлаған болатын (Жекешелендіру шеңберінде). Алайда, тұрақсыз геосаяси және экономикалық жағдай активтерді сатуды қиындатады. Сонымен қатар, компанияның барлық активтерін сату және олардың есебінен қарыздарды өтеу – утопия болып табылады.

Сондай ақ, компанияның жаңа менеджментінің компания кәсіпорындарын дамытудың нақты стратегиясы мен көзқарасы бар, осыған байланысты қорғаныс өнімдерін шығаратын бірқатар компанияларды мемлекеттің бақылауында қалдыру ұсынылады (мысалы, картридж зауыты).

Бұл жерде ұсынылып отырған даму стратегиясын нақты анықтап, түсіну керек – біз Банк пен Қор алдындағы қарызымызды жабу үшін жұмыс істеуіміз керек пе, әлде өз кезегінде еліміздің қорғаныс қабілетін қамтамасыз ететін негізгі тапсырыс берушілеріміздің (ҚР Қорғаныс Министрлігі және басқа да ведомстволар) мұқтаждықтарын қамтамасыз ету үшін кешенді әрі үдемелі әрекет етуіміз керек пе?

Компанияның даму стратегиясын Парламенттің екі палатасының бірқатар депутаттары қолдайды және олар бірнеше рет компанияның банк алдындағы берешегі туралы мәселені қозғауды ұсынды. Айта кету керек, Мемлекет жақында өткен қиын кезеңде банкті қолдады және Біз банк қазір мемлекетпен кездесуге барады деп үміттенеміз, әсіресе ҚӨК сияқты стратегиялық саланың проблемалары бойынша.

Банк қарызды қайта құрылымдау, сондай-ақ пайыздарды есептен шығару мәселелерінде компанияға қолдау көрсетеді деп үміттенеміз. Бәріне қарамастан, біз инвестициялар тарту және жаңа өндірістер құру жөніндегі белсенді жұмысты жалғастырудамыз.

Қарызы бар қорғаныс компаниясының болашағы қандай?

Бүгінгі күні қорғаныста (компанияда ғана емес, ҚӨК-тің барлық кәсіпорындарында) ұзақ мерзімді жинақталған бірқатар проблемалар бар, оның ішінде техникалық паркті қажетті жаңарту және жоспарлы жаңғырту, ғылыми әскери қызмет пен инновацияға қаржыландырудың болмауы, мамандарды оқыту-және бұл тек ағымдағы қызметті қолдау үшін ғана емес, жаңа жобаларды жүзеге асыру туралы айта кетейін. Компания менеджменті жаңа жобаларды жүзеге асыру үшін халықаралық серіктестер арасында инвестиция іздеуге мәжбүр, түрік және еуропалық серіктестермен белсенді жұмыс жүргізілуде. Бұл ретте, бүгінгі күні ҚӨК субъектілерін қаржыландыру бағдарламалары жоқ. Салыстыру үшін Түркияның әскери-өнеркәсіп саласының айналымы 20 млрд.астам АҚШ долларын құрайды, бұл ретте ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға екі есе көп бөлінеді. Мемлекет ҚӨК-нің барлық дерлік түрік кәсіпорындарына қатысу үлесіне ие, егер ол мемлекет алдында қалыптасса, кредиторлық берешек.

Геосаяси тұрақсыздық жағдайында шет елдер қорғаныс секторына, сондай-ақ әскери секторды ғана емес, азаматтық өнеркәсіпті де табысты дамытудың кепілі болып табылатын ғылыми әзірлемелер мен IT-ге инвестицияларды ұлғайтуда және осыған орай біздің бүкіл компаниямыздың іс жүзінде борыштарды жабу үшін жұмыс істейтінін атап өтуге тура келеді.

Активтерді сату және қарыздарды төлеу арқылы мәселені шешуге бола ма, шын мәнінде, ақшаны мемлекеттің бір қалтасынан екінші қалтасына, негізгі стратегиялық маңызды салаға – қорғаныс саласына зиян келтіре ме? Жауап анық-жоқ.

Қазіргі уақытта компания менеджменті азаматтық және қорғаныс саласында 70-тен астам жобаны ұсынады, олардың іске асырылуы мен кірістері қарыздарды тез төлеуге мүмкіндік береді. Мемлекеттік қорғаныс тапсырысы аясында біздің кәсіпорындар үшін жоғары рентабельділігі бар жобалар пысықталуда. Өзіндік құн мен басқа да шығындарды қысқарту бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Қызығушылық үшін, егер осы жылы компанияға кредиторларға 22,3 млрд. теңге төлеу қажет болмаса, Компания бұл ақшаға мынадай жобаларды іске асыра алар еді:

1. Танкіге қарсы зымыран кешендері өндірісін құру;
2. Тасымалданатын зениттік-зымырандық кешендер өндірісін құру;
3. Барражды оқ-дәрілер өндірісін құру;
4. Барлау және барлау-соққы беру ҰҰА-ларын өндіру, жөндеу және қызмет көрсету жөніндегі орталықты құру;
5. УҚТ диапазонындағы отандық байланыс құралдарының өндірісін құру;
6. Әскери және азаматтық әуе кемелеріне қызмет көрсету жөніндегі сервистік орталықты кеңейту;

Перспективалы жобалардың тізімі мұнымен шектелмейді.

Осының барлығы қосымша 500 жұмыс орнын құруға, 300 маманды оқытуға, негізгі өндірістер айналасында шағын, орта және микробизнесті дамыту үшін жағдай жасауға мүмкіндік берер еді. Біз компания зауыттарының барлық қызметкерлерінің жалақысын 30% - ға арттырып, орташа жалақысын да көтерер едік.